Uitzending Gemist

Boeken 2010

-Een gesprek met Rachel Polonsky over Molotovs toverlantaarn. -Verder praat Wim Brands met Edwin Trommelen over zijn boek Davaj! De Britse slaviste Rachel Polonsky vertrok in 1998 naar Moskou, waar ze een appartement betrok op Romanovlaan 3. In de Sovjettijd woonde de top van de communistische partij in het appartementsgebouw. Van haar bovenbuurman kreeg ze de sleutels van het appartement van Vjatsjeslav Molotov (1890-1986), de minister van Buitenlandse Zaken onder Stalin en diens trouwste handlanger. Daar trof ze een deel van zijn bibliotheek aan. Aan de hand van Molotovs boeken ontvouwt zich in Molotovs toverlantaarn een verkenning van de Russische cultuur en geschiedenis. De cultuurfilosoof Walter Benjamin had de opvatting dat iemands boeken de lotgevallen van de eigenaar illustreren. Mijn biografie is compleet als ik je vertel welke boeken ik heb gelezen, zei de Russische dichter Osip Mandelstam. De boeken van Molotov zijn de laatste restanten van een kwade macht waar nog altijd geen einde aan was gekomen. Tientallen jaren was de eigenaar van deze boeken de op een na machtigste man in Stalins rijk geweest, een hoge apparatsjik die tijdens de jaren van o.a. De Grote Zuivering (1934-1939) ijverig aan de misdaden van de tiran had meegewerkt en miljoenen mensen tot een wrede dood had veroordeeld. ‘Als Molotov niet zou hebben bestaan, dan had hij moeten worden uitgevonden’ is een veelzeggende uitspraak van Stalin. De bibliotheek van Molotov bevat veel klassieke werken. Boeken van grote Russische schrijvers als Fjodor Dostojevski en Anton Tsjechov, maar ook literatuur over de Tweede Wereldoorlog. In het appartement van Molotov staat ook een toverlantaarn, die Polonsky als metafoor gebruikt om de weerspiegelingen van de geschiedenis te projecteren. Polonsky volgt het spoor van de annotaties die Molotov met paarse inkt in zijn boeken heeft aangebracht. De reis voert via omzwervingen door Moskou naar afgelegen datsjadorpen, weidse steppen en oude Russische steden. Ze bezoekt ballingsoorden, eindbestemmingen van zoektochten of plaatsen delict. Vertellingen die beginnen of eindigen in het statige appartementsgebouw aan de Romanovlaan. Haar observaties ter plekke vermengt Polonsky met beschouwingen over literatuur en geschiedenis, waarmee ze een helder beeld schetst van het Rusland van de 19de-, 20ste- en 21ste-eeuw. Zeg je wodka – zeg je Rusland. In het boek Davaj! worden alle facetten van de wodka en zijn consumptie toegelicht. De slavist Edwin Trommelen heeft hierbij citaten uit de Russische literatuur verzameld, die hartverscheurende wodkataferelen heeft opgeleverd, vol van euforische roesmomenten, verdwaalde kwartaaldrinkers en meelijwekkende dorpspriesters. Dostojevski. Babel, Tolstoi, Gogol en Tsjechov, ze hebben allemaal over wodka geschreven. Wodka is niet weg te denken uit het Russische leven. Op de weg die de Rus tijdens zijn leven aflegt, op de traditionele ijkpunten van geboorte, huwelijk en dood die hij tegenkomt, op allerhande officiële en persoonlijke feestdagen, overal zal de wodka hem op die weg begeleiden. Maar dat is nog niet alles. Op elke vrije dag of aan het eind van de werkdag gaat de Rus de straat op, hij zoekt gezelschap en als mensen bij elkaar komen kopen ze wodka: het is wodka, wodka en nog eens wodka. Tegelijkertijd is wodka het verdriet van Rusland. De sterk alcoholische drank, waarvan het alcoholpercentage varieert van 40 tot 60%, maakt vele slachtoffers en het Russische platteland telt steeds meer alcoholisten. Het aan alcoholisten gerelateerde sterftecijfer is alsmaar groeiende. Veel schrijvers zagen in wodka de ondergang van Rusland. Zo trok Lev Tolstoj fel tegen de drank van leer. En was Dostojevski bang dat de drank de Russische ziel te gronde zou richten. In Boze geesten laat hij zijn personage Verchovenski foeteren. In veertien hoofdstukken beschrijft Trommelen de rituelen rondom het drinken van wodka. Ad fundum is de norm. Voor de Russische man is het drinken van wodka een graadmeter voor zijn masculiniteit. En een glaasje wodka in de ochtend is de manier om de kater weg te drinken. Bij alle gebruiken worden er fragmenten uit de Russische literatuur aangehaald. De citaten bevestigen hoe diep de wodka in de Russische cultuur zit geworteld. Davaj! (Daar gaan we!)

Bron: VPRO